Erdoğan'ın gündeme getirdiği Başkanlık sistem i tartışmaları sürerken bu sistem neleri içeriyor?Yıllardır tartışılan başkanlık sistemi Recep Tayyip Erdoğan’ın dün yaptığı söyleşi ile tekrar gündeme geldi. Bazı kesimler şiddetle karşı çıkıyor fakat halk henüz bu başkanlık sisteminin ne olduğundan habersiz.
Başkanlık sistemi, çok ilginç bir şekilde çok gelişmiş ülkelerde ve az gelişmiş ülkelerde yaygındır. Örneğin, ABD’de ve Afganistan’da başkanlık sistemi vardır. Gelişmekte olan ülkelerin çoğunda -Türkiye gibi- başkanlık sistemi diktatörlüğe yol açacağı endişesi ile tercih edilmemektedir.
Başkanlık sistemi nedir?
Başkanlık sisteminde ülkenin başında olağanüstü yetkilerle donatılmış halk tarafından seçilmiş bir kişi bulunur. Tüm kamu kurumları dolaylı olarak yada doğrudan başkana bağlıdır. Ülkenin ordusu ilgili bakanlığa bağlıdır ve başkan ordunun başkomutanıdır.
Başkan vatana ihanet dışında hiçbir suçlama ile yargılanamaz, görevden uzaklaştırılamaz. Başkanın yargılanabilmesi için millet meclisi üyelerinin üçte ikisinin oyu gereklidir.
Meclis tarafından onaylanmış bir kanun, başkan tarafından sadece bir kez veto edilebilir. Yüksek yargı atamaları da dahil olmak üzere tüm yüksek kamu görevlisi atamaları başkan tarafından yapılır.
Gelişmemiş ülkelerde başkanlar defalarca seçilirken gelişmiş ülkelerde bunun önüne geçmek için başkan bir kere yada en fazla iki kere seçilebiliyor.
Parlamenter sistem ile başkanlık sistemi arasındaki farklar
Parlamenter sistemde ülkenin başında cumhurbaşkanı bulunur. Ülkeyi yönetme görevini hükümet üstlenirken, cumhurbaşkanı hükümetin çalışmalarını denetler ve yüksek kamu görevlilerinin atamalarını yapar. Başkanlık sisteminde tüm bu yetkiler tek kişinin eli altında toplanır.
Parlamenter sistem ile cumhurbaşkanı-hükümet arasında güç dağılımı yapılarak denge oluşturulmaya çalışılmıştır. Başkanlık sisteminde ise güç neredeyse tamamen başkanda toplanmıştır.
Başkanlık sisteminin avantajları
Başkanlık sisteminin en büyük avantajı yönetim kargaşasına son vermesidir. Karar verme yetkisi genellikle tek kişi de olduğu için kanunlar çok hızlı bir şekilde yasalaşır.
Hedefleri belirsiz, ülke olarak karakteri oturmamış ülkelerde, iyi bir yönetim ile başkanlık sisteminde ülke çok hızlı bir şekilde kalkınabilir.
Özellikle günümüzde kanun tasarılarının hızlı bir şekilde yasalaşması, acil durumlarda alınacak önlemler açısından başkanlık sistemi oldukça faydalıdır.
Başkanlık sisteminin dezavantajları
En büyük dezavantajı diktatörlüğe yol açacağı endişesidir. Başkan isterse kendi çıkarına uygun kişileri yüksek kamu görevlerine atayabilir. Gelişmemiş ülkelerde bir kişi yıllarca başkan olarak görev yapabilmektedir.
Eğer başkan kişisel olarak başkanlık koltuğu doldurmakta yetersiz kalırsa ülke hem ulusal sorunların çözümünde bunalıma girer hem de devletler arası ilişkilerde zayıf kalır.
ABD’deki başkanlık sistemi nasıl işliyor?
Başkanlık sistemi ile ilgili yazdıklarımızın çoğu ABD’den örnek alınmıştır. Ek olarak ABD’de iki meclisli bir sistem bulunuyor.Meclis seçimleri ile başkanlık seçimleri ayrı olarak yapılır.
Senato: Her eyaletten 2 senatör 6 yıllığına halk tarafından seçiliyor.
Temsilciler Meclisi: İki yılda bir her eyalatin nüfusuna göre toplam 435 olarak halk tarafından seçiliyor
Senato üst meclis olarak kabul edilir. Yasa teklifleri her iki mecliste de ayrı ayrı görüşülüp kabul edilir. Eğer anlaşmazlık olursa uzlaşma kurulları kurulur. Her iki mecliste de kabul edilen yasa başkanın onayına sunulur.
Yarı başkanlık sistemi
Yarı başkanlık sisteminde, başkan yetkilerini meclis tarafından seçilmiş başbakan ile paylaşır. Bu sistemde cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilir. Yarı başkanlık sisteminde ki amaç gücün daha fazla paylaşılmasını sağlamaktır.
Yarı başkanlık sistemine örnek olarak; Fransa, Rusya, Portekiz, Mısır gibi ülkeler gösterilebilir.
Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler
ABD, İran, Arjantin, Brezilya, Endonezya, Kenya, Kıbrıs, Afganistan.
Türkiye’de başkanlık sisteminin nasıl uygulanılabileceği ile ilgili detaylı bir yazı kısa zaman içerisinde paylaşacağız.